‘The Long Road to War’ is de titel van een ruim twee uur durende documentaire die sedert enige tijd op NETFLIX is te zien. Het heeft als onderwerp het ontstaan van de eerste wereldoorlog, vanaf de 19e eeuw tot de moord op aartshertog Franz Ferdinand (28-06-1914). Het betreft een documentaire van Servische makelij die in de periode 2014/2018 is gemaakt. De documentaire ging in 2018 in Belgrado in première tijdens het aldaar gehouden documentaire en korte film festival. De regie is van de Servische regisseur Miloš Škundrić. Deze documentaire is ook uitgezonden op de Servische televisie en trok toen ruim twee miljoen kijkers. Bij Netflix is deze documentaire ook een kijkcijferkanon. Hij heeft zelfs een tijdje in de top 10 gestaan van best bekeken programma’s. Een documentaire haalt dat bijna nooit. Blijkbaar is de Eerste Wereldoorlog “hot” bij de Neflix-kijkers. Kom daar maar eens voor in Nederland!
Laat ik beginnen met de het advies om deze documentaire zeker te gaan bekijken. De zit van ruim twee uur is die meer dan waard. De documentaire is professioneel gemaakt. Op kritische momenten komen de meer of minder bekende deskundigen (met name uit het Verenigd Koninkrijk, Oostenrijk, Duitsland en Servië) in beeld en aan het woord. Voor het overige wordt het verhaal verteld aan de hand van beelden die moeten doorgaan voor authentiek. Dus het is niet een aaneenschakeling van pratende hoofden. Ik heb geen onderzoek gedaan naar de authenticiteit van de gebruikte beelden, maar het viel mij aan het begin van de documentaire op dat flitsen van gevechten staand van bovenaf waren gefilmd. Dat kan natuurlijk niet. De filmapparatuur in de tijd van de eerste wereldoorlog was niet zo handelbaar dat daarmee rechtopstaand een gevechtsactie kon worden gefilmd zonder zelf te worden beschoten. Die gevechten zijn dus nagespeeld en toen gefilmd. Ik gun de maker deze fout nu de andere beelden authentiek (althans eind 19de en begin 20ste eeuw) overkomen.
De documentaire begint eigenlijk bij de implosie van het Ottomaanse Rijk. Daarna wordt een klassiek verhaal gepresenteerd met de volgende inhoud. Oostenrijk-Hongarije en Duitsland waren al lange tijd uit op het voeren van een preventieve oorlog en hebben uiteindelijk de moord op Frans Ferdinand aangegrepen om ten strijde te trekken. Dat is wat mij betreft een eenzijdig en dus niet compleet verhaal. Dat weten wij nu wel zeker sinds Christopher Clarks boek ‘Slaapwandelaars’. Het is niet zo dat alleen Duitsland het Schlieffenplan in de kast had liggen en Oostenrijk-Hongarije zijn oorlogsplannen klaar had liggen. Alle betrokken landen in de oorlog hadden ruim vóór het uitbreken van de oorlog hun oorlogsplannen klaar. [1] Wel staat vast dat de opperbevelhebbers van beide landen (Von Moltke en Conrad von Hötzendorf) erg oorlogszuchtig waren. Toen de politiek en de diplomatie het primaat aan de militairen gaven, was de oorlog niet meer te voorkomen.
Interessant is natuurlijk de Servische optiek die doorklinkt in de documentaire. Servië heeft, zoals bekend, misschien wel het meest geleden in de Eerste Wereldoorlog. Ruim 20% van haar bevolking is door de grote oorlog overleden. De wrijving tussen Oostenrijk-Hongarije en Servië, volgens de documentaire een van de belangrijkste oorzaken van het ontstaan van de oorlog, vindt volgens de documentaire haar oorsprong in een onafhankelijkheidsstreven van de landen van de Balkan, waaronder Servië. De bezetting en latere annexatie van Bosnië en Herzegovina door Oostenrijk-Hongarije was tegen de wil van de bevolking. Dat valt nog te begrijpen. Maar als een Servische hoogleraar stelt dat het overgrote deel van de inwoners van Bosnië en Herzegovina bij Servië wilden horen, gaat mij dat toch echt te ver. Niet alleen lijkt mij deze stelling op religieuze gronden onverklaarbaar. Servië was immers nagenoeg volledig orthodox, terwijl de bevolking in Bosnië en Herzegovina voor het overgrote deel bestond uit moslims en katholieken. Maar ook de recente geschiedenis leert ons dat de relatie tussen Servië en Bosnië & Herzegovina niet bepaald overloopt van broederlijke liefde, om mij maar eufemistisch uit te drukken.
Kort en goed: heeft u de mogelijkheid om deze documentaire te bekijken? Vooral doen, maar blijf kritisch.
[1] Zie voor een aardige inventarisatie: War Planning 1914, edited by Richard F. Hamilton and Holger H. Herweg, Cambridge University Press
***
Mr. Eugène Rosier is voorzitter van stichting Studiecentrum Eerste Wereldoorlog. Hij is samensteller en co-auteur van onze publicatie Limburg en de Eerste Wereldoorlog en schrijft regelmatig bijdragen voor deze site.
