In de bossen bij Compiègne ligt een stille plek die een cruciale rol speelde aan het einde de Eerste Wereldoorlog: de Clairière de l’Armistice. Op 11 november 1918 om 05.15 uur tekenden de nieuwe leiders van Duitsland daar een wapenstilstandsverdrag met vertegenwoordigers van de Geallieerden. Er is een klein museum gevestigd: het Mémorial de l’Armistice, dat ik deze zomer bezocht. Dit museum, gewijd aan de wapenstilstand van de Eerste Wereldoorlog en de Franse overgave in de Tweede Wereldoorlog, vertelt het verhaal van twee historische momenten van de 20e eeuw.
door Edwin Ruis
Waarom Compiègne?
De keuze voor de ‘Clairière de l’Armistice’, een open plek in het bos van Compiègne, werd gemaakt door maarschalk Ferdinand Foch, de geallieerde opperbevelhebber. Hij zocht een locatie die zowel discreet als symbolisch was. De open plek nabij het station van Rethondes, ongeveer acht kilometer van de stad Compiègne, was voldoende afgelegen om nieuwsgierige journalisten en boze menigtes op afstand te houden, zodat de onderhandeling in alle rust kon verlopen. Bovendien kwamen er twee spoorlijnen dicht bij elkaar, zodat de Franse en Duitse trein tegenover elkaar konden worden geparkeerd.
Bij de ondertekening van de wapenstilstand van 1918 waren vertegenwoordigers van de geallieerde mogendheden en het Duitse Keizerrijk aanwezig. Aan de geallieerde zijde leidde maarschalk Ferdinand Foch de onderhandelingen, bijgestaan door onder anderen de Britse admiraal sir Rosslyn Wemyss, de ‘First Lord of the Admiralty’ en de Franse generaal Maxime Weygand, Foch’s stafchef.
Duitsland was uitgeput: het leger stond op instorten, de economie was geruïneerd en er hing een extreemlinks-revolutionaire sfeer. De wapenstilstand was voor Duitsland een bittere noodzaak. De Duitse delegatie werd geleid door de Deutsche Zentrumspartei-politicus Matthias Erzberger, die als staatssecretaris in de regering van rijkskanselier prins Max van Baden de ondankbare taak had om de voorwaarden van de geallieerden te accepteren. Erzberger zou in 1921 door extreemrechtse veteranen worden vermoord.
Juni 1940
Het ‘Mémorial de l’Armistice’ werd op 11 november 1922 opgericht om de historische plek te bewaren. In 1927 werd het bijhorende museum gebouwd om Fochs wagon in tentoon te stellen. Het museum werd opzichzelf weer een historische plek, toen in juni 1940 Adolf Hitler de voorgevel liet afbreken, om de wagon weer naar buiten te halen. De Duitse dictator had bewust de locatie voor de Franse capitulatie aan nazi-Duitsland uitgekozen. Door de Fransen te dwingen hun overgave te tekenen in dezelfde wagon waarin Duitsland in 1918 de facto had gecapituleerd, wilde Hitler de vernedering van de Eerste Wereldoorlog wreken.
Hitler zelf was aanwezig, maar de onderhandelingen werden gedaan door Hermann Göring en Joachim von Ribbentrop. De Franse delegatie werd geleid door generaal Charles Huntziger, die de capitulatie ondertekende. Na de ondertekening werd de Clairière op Hitlers bevel verwoest. De wagon werd naar Berlijn gebracht, waar hij later in de oorlog beschadigd raakte door geallieerde luchtbombardementen. Uiteindelijk ging de wagon geheel verloren. Of hij opzettelijk is vernietigd door de nazi’s blijft onduidelijk. Na de Tweede Wereldoorlog werden de Clairière en het museum hersteld en werden de bijhorende monumenten teruggebracht.
Het museum Mémorial de l’Armistice
In 1950 werd de verloren gegane wagon vervangen door een identiek model, geschonken door Wagons-Lits. Deze authentieke wagon is vervolgens tot in detail verbouwd tot Fochs origineel, compleet met inktpotten, bureaulampen en veldtelefoons.
In 2018 werd het museum ter ere van de honderdste verjaardag van de wapenstilstand, volledig gerenoveerd. Het is verdeeld in tien chronologische hoofdstukken, die bezoekers van 1914 naar 1944 en daarna leiden. De tentoonstelling benadrukt de connectie tussen de twee wereldoorlogen. De expositie toont originele artefacten, zoals kranten, vlaggen en ‘trenchart’. Een bijzondere vermelding verdient de herdenking van Augustin Trébuchon, de laatste Franse soldaat die sneuvelde in de Eerste Wereldoorlog, slechts tien minuten voor de wapenstilstand van kracht werd.
Buiten het museum ligt de Clairière zelf, een serene plek met monumenten zoals het standbeeld van maarschalk Foch en de ‘Alliance de la Paix’, een ring van 3,5 meter hoog waarop het woord ‘vrede’ in vijftig talen is gegraveerd. Een ander opvallend monument is het standbeeld van Elzas en Lotharingen, dat de terugkeer van deze regio’s naar Frankrijk viert.
Het Mémorial de l’Armistice in Compiègne is een klein, maar fijn museum. Met zijn gedetailleerde replica van de historische treinwagon, uitgebreide collectie en de Clairière biedt het museum een unieke kans om de geschiedenis van de 20e eeuw te begrijpen. Voor wie geïnteresseerd is in de Eerste Wereldoorlog, is een bezoek aan deze plek een must.
