Door Eric R.J. Wils
Aan het begin van het jaar 1918, terwijl er stilte heerste aan de oorlogsfronten en Amerika nog een omvangrijk leger aan het opbouwen was, maakte de Amerikaanse president Woodrow Wilson op 8 januari in een gezamenlijke zitting van het Huis van Afgevaardigden en de Senaat van het Amerikaanse Congress zijn vredesplan bekend. Het veertien punten omvattende plan was een verdere uitwerking van zijn rede van het jaar ervoor met als thema ‘Peace without Victory’. Een positief initiatief in een vastgelopen oorlog en het nalezen waard. Op de website The World War I Document Archive staat de oorspronkelijke Engelstalige tekst samen met de toespraak van president Wilson en voor een volledige Nederlandse vertaling van de veertien punten wordt verwezen naar de website De Eerste Wereldoorlog 1914 – 1918. De meer bekende verkorte versie van het plan is soms al een interpretatie van de oorspronkelijke uitgebreide tekst. Het woord ‘self-determination’ (zelfbeschikking) waarover zo veel te doen is geweest, komt bijvoorbeeld niet voor in het plan. Dat woord werd pas gebruikt in de latere toespraak tot het gezamenlijke zitting van het Congress op 11 februari 1918 waarin Wilson zijn ‘Four principles’ uiteenzette.
De reacties op het vredesplan waren echter negatief. Amerika was sinds april 1917 toegetreden tot het kamp van de Entente en de Duitse en Oostenrijk-Hongaarse tegenstanders wensten niet in te gaan op het vredesplan. Na de oorlog in het oosten te hebben gewonnen, waren de Duitse generaals juist van plan dat in 1918 ook in het westen te gaan doen. De Britse en Franse politieke leiders Lloyd George en Clemenceau waren niet erg blij met Wilsons plan, ze streefden met de inzet van de Amerikaanse troepen juist naar een ‘Peace with Victory’ aan het westelijk front. Het scheelt maar drie letters maar de doorgaande strijd zou in 1918 weer vele soldatenlevens kosten en ook meer dan 50.000 Amerikanen. Na de enorme verliezen op het slagveld in de eerste vier oorlogsjaren was een andere weg naar vrede zonder een overwinning ondenkbaar voor Engeland en Frankrijk. Ze konden het vredesplan van hun belangrijke nieuwe bondgenoot echter niet zo maar negeren en kwamen met praktische bezwaren tegen de uitvoering. Het vredesplan verdween niet in de prullenbak maar president Wilson kwam in de loop van het jaar wel met aanpassingen en uitbreidingen. In oktober 1918 toen de kaarten aan het westelijk front definitief waren geschud, vroeg Duitsland aan Amerika om een wapenstilstand op basis van het veertienpuntenplan van president Wilson.
