‘Goede wijn behoeft geen krans’. Dat is wat mij betreft het motto voor de auteur Antony Beevor. Zijn boeken over Stalingrad en het Ardennenoffensief heb ik verslonden. Ik was dan ook zeer verheugd toen ik vernam dat hij een boek geschreven heeft waarin de Russische burgeroorlog centraal staat.
En ik wil geen spoiler zijn maar mijn advies is: lees dit boek. De vertaling in het Nederlands is prijzig (€ 45). Voor degene die het Engels machtig zijn en het boek als e-reader willen lezen: het boek kost dan nog geen € 7!
De grote mogendheden
De Eerste Wereldoorlog heeft er toe geleid dat de regimes van ‘grote mogendheden’ ten val kwamen of dat deze mogendheden zelf te gronde gingen. Denk aan het Duitse keizerrijk, Oostenrijk-Hongarije en het Ottomaanse rijk. In dat rijtje hoort ook het Tsaristische Rusland thuis. Sterker nog: Rusland opent deze serie omwentelingen door het afstand doen van de troon door Tsaar Nicolaas II in 1917. De omwenteling in Rusland heeft evenwel tot een zeer bloedige burgeroorlog geleid met als resultaat dat het land (op kleine stukjes na, Polen, Finland en de Baltische staten) als eenheid gehandhaafd bleef. Het aantal gesneuvelde soldaten wordt geschat op ongeveer 500.000. Evenwel, de burgerbevolking is het grote slachtoffer geworden. Naar schatting zijn circa 12 miljoen mensen aan de directe of indirecte gevolgen (epidemieën en hongersnoden) overleden. Het land was totaal verarmd en grote delen waren totaal verwoest aan het einde van de oorlog. Alle partijen in die oorlog zijn zich te buiten gegaan aan geweld, moord, plunderingen, verkrachtingen en martelingen op een zeer grote schaal op de gewone burgerbevolking.
Ervaringen van gewone soldaten
Beevor geeft niet alleen ‘het grote plaatje’ weer (politici en hun overwegingen of veldslagen en de rol van generaals) maar ook de ervaringen van individuen of gewone soldaten door bijvoorbeeld uit dagboeken te citeren. Die verschrikkelijke verhalen van soldaten en burgers grijpen je naar de keel. Het is soms te erg. Er is blijkbaar geen beperking aan het kwaad dat een mens een ander mens kan aandoen. Het boek lezen in het Engels helpt dan deze moeilijke passages te verteren. Dat krijgsgevangen altijd worden vermoord nadat zij vaak op een gruwelijke wijze zijn gemarteld, is dan nog het minste kwaad. Je kunt je daarmee voorstellen hoe erg het was.
Troonsafstand
Beevor besteedt aandacht aan de troonsafstand van de Tsaar. Het is bijna ongelofelijk om te lezen dat dit vrij snel door de Tsaar wordt besloten nadat hij bij zijn generaals navraag had gedaan. Elke generaal adviseerde hem af te treden. Na een periode van 300 jaar regeren zijn de Romanovs dan zo maar weg. Het regime stond dus blijkbaar al lang er niet meer stabiel voor. De Eerste Wereldoorlog heeft het regime de doodsteek bezorgd. Na diverse intriges komen de bolsjewieken aan de macht. Beevor haalt Lenin van zijn sokkel als hij aantoont dat Lenin de basis heeft gelegd voor het schrikbewind dat Stalin heeft gevoerd. Toch valt er af en toe ook wat te lachen: de beschrijving van de onderhandelingen tussen Trotski en zijn gevolg met de centralen die uiteindelijk hebben geleid tot het verdrag van Brest-Litovsk, is hilarisch. Dit verdrag heeft er wel toe geleid dat Rusland grote delen van haar land heeft moeten afstaan aan Duitsland en Oostenrijk-Hongarije. De burgeroorlog breekt dan echt goed los. Het is hier niet de plaats om die in detail te bespreken. Een paar zaken vielen mij op. De Bolsjewieken (in het bijzonder door de inspanningen van Trotski) zijn blijkbaar in staat geweest om vrij snel een goed georganiseerd leger op de been te krijgen. Ze putten deels uit voormalige officieren en met name onderofficieren uit het Tsaristische leger. De bolsjewieken beloven van alles: de fabrieken aan de arbeiders en de grond aan de boeren. Dat wordt ook nog geloofd nu zij ook hadden beloofd een einde aan de oorlog te maken en dat was hun gelukt. Uiteindelijk komt van die beloftes niets terecht. De Bolsjewieken vechten ‘aan de binnenkant’ zij beheersen vrij snel een nagenoeg aaneengesloten gebied Wit-Rusland en het centrum van Rusland (Moskou en St. Peterbsurg). De witten vechten ‘aan de buitenkant’. De witten waren niet alleen geografische sterk verdeeld (van Moermansk tot aan de Zwarte Zee en van de Oeral tot in Vladivostok) maar ook nog eens politiek. Sommige leiders (generaals of leiders van groepen Kozakken) wilden terug naar de Tsarentijd, anderen wilden regionale autonomie, sommigen waren extreem links georiënteerd, weer anderen rechts. Jodenhaat bond hen veelal. Ook al omdat een aantal vooraanstaande Bolsjewieken joden waren. Joden betaalden dan ook een extreem hoge prijs in deze oorlog. Die verdeeldheid in combinatie dat zij de harten van de burgers niet wisten te winnen leidt uiteindelijk naar hun ondergang.Deze burgeroorlog is ook een wereldoorlog op zichzelf geworden: de volgende landen hadden soldaten in Rusland gestationeerd die meer of minder aan de witte kant zich in de strijd voegden: Duitsland, Polen, Finland, Tsjechië, Japan, de VS, Groot-Brittannië, Frankrijk en China. De strijd in Siberië werd gevoerd met pantsertreinen en vond langs de spoorlijnen plaats. De sabel en het paard (Kozakken) waren nog veel in gebruik naast machinegeweer en vliegtuig.Tot slot besteed Beevor veel aandacht aan de rol van Winston Churchill als minister die de ontwikkelingen in Rusland herhaaldelijk volledig verkeerd heeft ingeschat en het parlement en ook zijn premier om de tuin leidde om maar zijn eigen ideeën te kunnen uitvoeren.
Verhalen
Dit is een rijk gevuld boek. De auteur is een echte verhalenverteller. De auteur kan niet zonder research assistenten. Zeker in dit project van zo’n enorme omvang. Hij draagt het boek dan ook terecht op aan Lyuba Vinogradova die hem bij zijn onderzoek in met name de Oost-Europese archieven heeft bijgestaan.
Puntje van kritiek
Tot slot nog een puntje van kritiek. Beevor laat duidelijk doorschemeren dat hij het jammer vindt dat de witten de oorlog hebben verloren en dus de bolsjewieken de macht naar zich toe konden trekken. Je proeft ergens tussen de regels door dat het geweld van de bolsjewieken erger zou zijn geweest dan dat van de witten. Ik kan dat niet beoordelen. Wel zie ik dat de bolsjewieken met hun beloftes het gewone volk, en dat was meer dan 90% van de bevolking, achter zich hebben gekregen. Ook al was dat met behulp van terreur. De witten waren over het algemeen uit op restauratie. Dat wilde de bevolking zeker niet. Omdat de witten geen goed alternatief voor de bolsjewieken waren, hebben zij deze oorlog terecht verloren.
Eugène Rosier
Heb je ook een boek gelezen over de Eerste Wereldoorlog of aanverwante onderwerpen? En wil je het onder de aandacht brengen? Stuur ook een bespreking in.
