Het boek The Fortress: The Great Siege of Przemysl van dr. Alexander Watson was mij aangeraden door een goede kennis. Uiteraard weet ik wel iets van het Oostfront in de Eerste Wereldoorlog, maar echte gedetailleerde kennis ontbrak. Voor wie meer wil weten over het Oostfront: dit is de kans. Dit boek (helaas alleen in de Engelse taal te verkrijgen) is een absolute aanrader. Het boek is vlot, beknopt maar met oog voor het detail geschreven. Het is dan ook niet te dik (250 pagina’s zonder noten). Het boek is niet voor niets in 2020 op de shortlist gekomen van British Army Military Book of the Year. Terzijde merk ik nog op dat de schrijver ook nog een ander uitstekend boek over de Eerste Wereldoorlog heeft geschreven: Ring of Steel. Dat boek is in 2015 bekroond met diverse prijzen waaronder British Army Military Book of the Year.
Gürtelhauptwerk I artilleriefort ‘Salis-Soglio’ onderdeel van de vesting Przemyśl.
Velen hebben gehoord over de stad en het fort Przemysl. Het ligt nu in het zuiden van Polen aan de rivier de San, net vóór de grens met de Oekraïne, en lag toen in Oostenrijk-Hongarije. Het fort was groot: een omtrek van ongeveer 45 kilometer en bestaande uit diverse forten en verdedigingswerken. Daarmee was Przemysl misschien wel het grootste fort van Europa. De schrijver besteedt aandacht aan de plaats Przemysl zoals die was voor het uitbreken van de oorlog aan de hand van een Baedeker reisgids uit die tijd en aan de hand van dagboeken van inwoners. Een typisch Galicische plaats met een zeer gemengde bevolking waaronder Roethenen (nu begrepen onder Oekraïners), Joden, katholieken, orthodoxen, Armeniërs, Polen en Russen. Het fort had een grote strategische betekenis omdat het een doorgang vanuit het oosten (lees: Rusland) naar het hart van Oostenrijk-Hongarije afsloot. Bij het uitbreken van de oorlog was het fort voor het grootste deel echter gedateerd. Aan dat euvel leden alle forten die in de aanloop naar de oorlog waren gebouwd. De ontwikkeling van grote kaliber houwitsers 350mm en meer (Dikke Bertha en de Skoda’s) ging sneller dan het bouwen van de forten. Przemysl had echter geluk: de Russen beschikten niet over de echt grote houwitsers, zodat het fort toch nog bleek opgewassen tegen Russische bombardementen.
De schrijver beschrijft in het kort de situatie aan de vooravond van het uitbreken van de oorlog en de voorbereiding en positionering van het Oostenrijks-Hongaarse leger. Van een gedegen voorbereiding op de oorlog was geen, althans onvoldoende sprake.Vrijwel aan het begin van de veldtocht gaat het aan Oostenrijk-Hongaarse zijde mis. De logistiek deugde niet, legergroepen waren verkeerd gepositioneerd en er was natuurlijk het probleem met het veeltalige leger. Het jaar 1914 verloopt dan ook dramatisch. De Russen breken door en omsingelen Przemysl. De Russen proberen het fort te bestormen, maar worden teruggeslagen. De Russen besluiten dan om Przemysl voortdurend te blijven belegeren totdat het fort zich overgeeft. Uiteindelijk valt na een zeer lange belegering van circa 130 dagen het fort in maart 1915, waarbij circa 130.000 soldaten in krijgsgevangenschap gaan. Voorafgaand is er nog een ontzettingspoging geweest die niets heeft opgeleverd, maar die wel ten minste evenveel slachtoffers heeft geëist. Oostenrijk-Hongarije is 1914/1915 niet meer te boven gekomen en moest worden gesteund door het Duitse keizerrijk. De Duitsers hebben uiteindelijk Przemysl weer in de zomer van 1915 veroverd. Van het fort was niets meer over: de Oostenrijkers hadden bij de overgave van het fort de belangrijkste verdedigingswerken opgeblazen. De rest hebben de Russen na de inname vernietigd. De stad Przemysl werd in 1939 wederom door de Duitsers veroverd met alle verschikkingen van dien.
Ik laat de strijd en wat die ook vooral betekende voor de ingesloten bevolking van Przemysl hier verder onbesproken. Dat wordt zeer aangrijpend beschreven in het boek.
De schrijver vraagt in het bijzonder de aandacht voor een aantal specifieke omstandigheden. De soldaten die het fort bemanden waren oudere militairen (met name Landsturm) onder bevel van niet-beroepsofficieren. De oorlog, en dan met name de veldslagen en de loopgravenoorlog, werd uitgevochten door meestentijds jonge mannen onder leiding van beroepsofficieren, zeker aan het begin van de oorlog. Toch hebben de verdedigers van Przemysl zich kranig geweerd. De dagboeken van deze oudere mannen met gezinnen en carrières in het burgerleven, geven een totaal andere sfeer en indruk dan de verhalen van de jonge soldaten in de loopgraven.
De schrijver gaat ook uitgebreid in op de lotgevallen van de bevolking in Przemysl en overig Galicië. De Oostenrijkers vertrouwden de Roethenen niet. Veel Roetheense burgers werden zonder pardon geëxecuteerd of opgehangen, omdat zij verdacht werden van spionage voor de Russen. De schrijver merkt op dat een belangrijk deel van de vestingsoldaten nota bene uit Roethenen bestond. Dat heeft tot allerlei verwikkelingen geleid. De Russen op hun beurt vertrouwden de Joden niet. Dat heeft geleid tot pogroms onder de Joodse bevolking in Przemysl uitgevoerd door de Russen (kozakken), maar ook door gewone burgers die werden uitgelokt door de Russen. De Joden werden uiteindelijk uit Przemysl weggevoerd. De Russen wilden Galicië en dus Przemysl russificeren. Men vertrouwde dus de Joden, katholieken en de oosters-katholieken (grof gezegd: orthodoxen die de Paus wel erkennen) niet. Met harde hand werd de russificatie ter hand genomen met als doel het “zuivere” orthodoxe geloof en het Russisch als officiële taal in te voeren. Het is treurig te moeten vaststellen dat er meer dan 100 jaar later in hetzelfde gebied de Russen wederom zo bezig zijn. Dat krijg je er van wanneer je je eigen geschiedenis niet onder ogen wilt zien. Arm Oekraïne. Een reden te meer om dit prachtige boek ter hand te nemen.
***
Mr. Eugène Rosier is voorzitter van stichting Studiecentrum Eerste Wereldoorlog. Hij schrijft regelmatig bijdragen voor deze site.
