Tentoonstelling ‘Oorlog, Wetenschap en Technologie’ in La Coupole

Tekst en foto’s: Eric R.J. Wils

La Coupole is een tunnelcomplex onder een betonnen koepel in het Noord-Franse dorp Wizernes, ten zuiden van de stad Saint-Omer (www.lacoupole-france.com). De locatie werd in de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers gebouwd om V2-raketten af te vuren richting Londen. De locatie was echter nog niet klaar toen de geallieerden in de zomer van 1944 oprukten naar de Belgische grens.

De ontwikkeling van de V2-raket, onder de wetenschappelijke leiding van Wernher von Braun, is wel een voorbeeld bij uitstek waartoe wetenschap en technologie in tijden van oorlog kunnen leiden. In La Coupole is tot 31 maart 2017 een wisseltentoonstelling ingericht over dit thema waarbij de lijn van de Eerste Wereldoorlog wordt doorgetrokken naar de Tweede Wereldoorlog. Het tijdperk 1914-1945 samengevoegd met een uitspraak van Paul Painlevé, Frans minister van onderwijs in 1915, als leidraad: ‘Naarmate de oorlog vordert, neemt hij meer en meer het karakter aan van een strijd om
wetenschap en machines’.

Op het affiche staat evenwel een Franse soldaat met één van de eerste gasmaskers uit 1915 en de tentoonstelling richt zich ook op uitvindingen om de effecten van wapens tegen te gaan. ‘Gas en tegengas’ in letterlijke en figuurlijke zin.

De tentoonstelling begint in de entreehal van La Coupole, gaat verder in de hoofdtunnel en eindigt in de ruimte onder de betonnen koepel. De tentoonstelling is voor het grootste deel opgebouwd uit borden met veel teksten en foto’s (zie als voorbeeld hierboven een bord over ‘De speciale artillerie’).

De teksten staan in het Frans en enigszins verkleind in het Engels en Nederlands. Het is dus heel wat lezen en het is jammer dat er geen boekje over de tentoonstelling is uitgebracht. Er zijn uiteraard ook voorwerpen te zien zoals het bekende Franse 75 mm kanon dat in de entreehal staat. Voor eenieder die een goed overzicht wil krijgen van de ontwikkelingen van wapensystemen tijdens de beide wereldoorlogen is een bezoek aan te raden. En wie alleen komt voor de wisseltentoonstelling mag gratis naar binnen. Maar men is gewaarschuwd dat er een veelvoud aan informatie wordt gepresenteerd.
In de entreehal hangen zes borden over de ontwikkeling van de artillerie in de oorlogen.

Het wapen dat in de Eerste Wereldoorlog verantwoordelijk was voor meer dan 70% van alle slachtoffers. De tendens om sterk grotere kanonnen te bouwen, waarbij ook het Parijse kanon wordt genoemd dat in 1918 vanaf 120 kilometer afstand Parijs kon beschieten. Het idee om steden van grote afstand te bestoken, werd in 1944 gematerialiseerd in de V2-raket.

In de entreehal wordt tevens op zes borden ingegaan op de ontwikkelingen in de militaire luchtvaart. In 1914 nog in de kinderschoenen maar razendsnel geëvolueerd van  verkenningsvliegtuigen naar steeds snellere jachtvliegtuigen. In 1918 was de technologie zover gevorderd dat steden vanuit de lucht werden gebombardeerd. Een oorlog verder kreeg dat een enorm vervolg. In 1945 stonden er weinig Duitse steden meer overeind.
In de hoofdtunnel hangen naast elkaar de twee nieuwe wapensystemen uit de Eerste Wereldoorlog.

Aan de evolutie van de tank worden maar liefst elf borden gewijd waarvan negen over de periode 1916-1918. Van de Britse Mark I tank uit 1916 naar de Franse Renault FT-17 met een draaibare koepel uit 1918. Van stormram om door loopgraven heen te breken tot het aanvalswapen van de mobiele oorlogvoering.

De chemische wapens moeten het doen met vijf borden. Gifgas waarvan het gebruik beperkt bleef tot het eerste wereldconflict en dat vaak als het symbool wordt beschouwd van de barbarij veroorzaakt door de moderne wapens. Daarnaast hangen drie borden over individuele infanteriewapens zoals mitrailleurs, loopgraafmortieren en vlammenwerpers.

De oorlog op zee komt er met drie borden wel enigszins bekaaid af. Met de opkomst van de onderzeeboten werd in beide wereldoorlogen toch een grote ravage aangericht aan de Britse koopvaardijvloot.

In een zijtunnel wordt veel aandacht besteed aan de ontwikkelingen op het gebied van detectie, waarneming, transmissie, communicatie en cryptologie. Wat doet de vijand en hoe krijgt men informatie over het verloop van de strijd? Op zes borden wordt uiteengezet wat er op het gebied van detectie gebeurde. Van waarneming vanuit ballonen boven loopgraven en luchtfotografie tot de ontwikkeling van radar en sonar.

Aan het onderwerp communicatie worden zelfs zeven borden gewijd. Van de inzet van postduiven tot het gebruik van optische signalen, veldtelefoons, draadloze telegrafie tot de walkietalkie uit de Tweede Wereldoorlog. Het middel dat zo node werd gemist voor de communicatie in de Eerste Wereldoorlog wanneer de troepen ten aanval trokken. Tot de frontlijn kon een veldtelefoon worden geplaatst, maar daarna was het voor de commandanten meestal tasten in het duister.

Als laatste uit deze reeks komt het coderen en decoderen van boodschappen aan de orde, gepresenteerd op zes borden. Van de relatief eenvoudig te ontcijferen berichten uit de Eerste Wereldoorlog tot de Duitse Enigma en het kraken daarvan in Bletchley Park tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Op de voortgang in de oorlogsgeneeskunde wordt in de koepel ingegaan aan de hand van twaalf borden. Een veelheid van onderwerpen wordt behandeld zoals hoe om te gaan met de enorme stroom gewonden waarop de gezondheidsdiensten in 1914 totaal niet waren voorbereid, de strijd tegen infecties, het gebruik van verdovingsmiddelen zoals lachgas in fronthospitalen, de inzet van röntgenapparatuur aan het front met een grote rol van Marie Curie, hoe bloed houdbaar te houden voor bloedtransfusies, de toepassing van plastische chirurgie, de behandeling van de psychische patiënten en de ontwikkeling van protheses. Om te besluiten met de grootschalige productie van penicilline, ontdekt door Alexander Fleming in 1928, in de Tweede Wereldoorlog. Een probaat middel tegen bacteriële infecties waarmee gewonde soldaten konden worden behandeld tegen gangreen en amputaties niet nodig waren.