Toen een vriend mij attendeerde op dit boek uit 2008, heb ik geen moment geaarzeld om het te gaan lezen. Timothy Snyder is een alom gerespecteerd historicus en onder andere verbonden aan Yale University. Ik heb voor het eerst met Snyder kennis gemaakt door het lezen van Bloedlanden. Het meest aangrijpende boek dat ik ooit heb gelezen. Hij bezit veel kennis over de geschiedenis van Midden- en Oost-Europa en beschikt ook over een vlotte pen. Bovendien geeft hij op erudiete en vooral boeiende wijze college. Verschillende colleges van hem zijn te vinden op YouTube.
Snyder heeft een biografie geschreven over het leven van Wilhelm von Habsburg (1895-1948), aartshertog en lid van de Orde van het Gulden Vlies. Hij neemt het leven van Wilhelm als kapstok voor een beschrijving van het Habsburgse rijk van het einde van de 19e eeuw tot 1918. Snyder had geen beter onderwerp kunnen kiezen. Wilhelm was een wilde jongen die de drank en de ruige mannenliefde niet schuwde. Hij beschrijft de jeugd van de jonge aartshertog, die in luxe maar onder een harde opvoeding opgroeide op een exotisch eiland aan de Adriatische kust. Zijn vader, aartshertog Karel-Stefan, had zich tot doel gesteld om binnen het Habsburgse rijk koning van Polen te worden. Het nationalisme kwam immers sterk op. Hij had een groot landgoed in Polen en voedde zijn kinderen zoveel mogelijk Pools op.
Het was Karel-Stefan ook bijna gelukt om koning van Polen te worden, maar dan onder het “beheer” van het Duitse rijk tijdens de Eerste Wereldoorlog. Daar paste hij uiteindelijk voor. Onze Wilhelm had een ander idee ontwikkeld. Zijn kansen op een plaats op een troon in Polen waren klein, zijn oudere broer Karel-Albrecht zou voor gaan. Wilhelm had zijn zinnen gezet op Oekraïne om van dat gebied koning te worden, uiteraard binnen Habsburgs staatsverband. Hij deed dat met zo veel overtuiging dat hij zichzelf als Oekraïner zag. Dat leidde tot spanningen binnen het gezin, nu de Polen binnen Habsburgs verband de Oekraïners feitelijk bestuurden en ook onderdrukten.
Wilhelm trad op 14-jarige leeftijd toe tot het Habsburgse leger. Op 19-jarige leeftijd brak de Eerste Wereldoorlog uit. Hij komt als officier aan het hoofd te staan van een Oekraïense legereenheid. Hij sprak vloeiend Oekraïens en verbroederde zich met zijn manschappen. Om de Oekraïners voor zich te winnen, droeg hij onder zijn militaire tuniek een Oekraïens geborduurd hemd. Hij had zich in deze oorlog verdienstelijk geweerd en vooral ook het nationalisme onder de Oekraïners bevorderd. Hij stelde zich politiek links op, omdat de Oekraïners aan de onderkant van de samenleving leefden en door de Polen werden onderdrukt. Dat leverde hem de bijnaam “de Rode prins” op. Het einde van de Eerste Wereldoorlog (en de daaropvolgende burgeroorlog in Rusland) leidde niet tot een onafhankelijk Oekraïne. Wilhelm vertrekt naar Parijs en leidde daar, voorzichtig uitgedrukt, een losbandig leven. Tijdens zijn verblijf in Parijs bleef hij echter de Oekraïense zaak toegedaan. Uiteindelijk moest hij vanwege een schandaal Parijs ontvluchten. Hij ging naar Oostenrijk waar hij in contact kwam met de nazi’s.
In eerste instantie zag hij een mogelijkheid om via die beweging een onafhankelijk Oekraïne te bewerkstelligen. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak keerde Wilhelm zich van de nazi’s af en werd hij zelfs een spion voor de Geallieerden. Hij bleef zijn contacten onderhouden met de onafhankelijkheidsbeweging in Oekraïne. Na de Tweede Wereldoorlog leefde Wilhelm in Wenen, maar werd daar op illegale wijze gearresteerd (in feite gekidnapt) door de Sovjets, die één van de bezettingsmachten van Wenen waren en die hem opsloten in een gevangenis in Oekraïne. De Sovjets zagen in hem een gevaar vanwege zijn steun aan de onafhankelijkheid van Oekraïne. Wilhelm werd veroordeeld o.a. omdat hij koning van Oekraïne wilde worden. De aartshertog overleed na te zijn gemarteld, na één jaar gevangenschap aan tbc in een ziekenhuis in Kyjiv.
Aartshertog Wilhelms leven is kort maar rijk en bijzonder geweest: van de rijkdom van het leven van de hoge adel tot bittere armoede en het doorstaan van twee wereldoorlogen en dat alles doorvlochten met zijn zoektocht naar zijn homoseksualiteit en het Oekraïense nationalisme. Snyder trekt in zijn boek interessante vergelijkingen tussen de huidige toestand van de EU en het Habsburgse rijk en beschrijft de geschiedenis van de familie van Wilhelm tot op de dag van vandaag. Dit boek, vermoedelijk voor een prikje in de ramsj te krijgen en in vertaling als e-book bij Bol.com, is vol inhoud en prachtig en vlot geschreven. Een zekere weemoed maakt je van je meester wanneer Snyder de periode van het Habsburgse rijk beschrijft. Die periode steekt dan ook schril af tegen de donkere periode van beide wereldoorlogen. Timothy Snyder heeft aartshertog Wilhelm met dit boek aan de vergetelheid ontrukt. Sterker nog: hij heeft een monument voor Wilhelm opgericht. Van harte aanbevolen!
Eugène Rosier
Heb je ook een boek gelezen over de Eerste Wereldoorlog of aanverwante onderwerpen? En wil je het onder de aandacht brengen? Stuur ook een bespreking in.
