De Schotse Luitenant Douglas Gillespie schreef vanuit de loopgraven bij Vimy een brief naar huis. Als de oorlog was afgelopen, zo hoopte hij, zou er een pelgrimspad komen in het niemandsland, van de Zwitserse grens tot aan het Kanaal. Zo zou er tenminste nog iets goeds komen van de oorlog:
“I wish that when peace comes, our government might combine with the French government to make one long Avenue between the lines from the Vosges to the sea. The ground is so pitted, and scarred, and torn with shells, and tangled with wire, that it will take years to bring it back to use again, but I would make a fine broad road in the ‘No Man’s Land’ between the lines, with paths for pilgrims on foot, and plant trees for shade, and fruit trees, so the soil should not be altogether waste. Then I would like to send every man [woman] and child in Western Europe on pilgrimage along that Via Sacra, so that they might think and learn what war means from the silent witnesses on either side.” (A.D. Gillespie, Letters from Flanders, 3rd edn., London 2016, 324)
Douglas Gillespie
Gillespie overleefde de oorlog niet. Het pelgrimspad lijkt er intussen wel te komen. De Western Front Way Association (niet te verwarren met de Western Front Association) zet zich in om een bewegwijzerd wandelpad te maken van de ‘Via Sacra’, van ‘kilometre zero’ nabij de Frans-Zwitserse grens bij Pfetterhouse naar het Belgische Nieuwpoort. Ruim duizend kilometer. Het Belgische deel is al bewegwijzerd.
Pelgrimstocht
Anthony Seldon is een van degenen die zich sterk maakt voor dit goede doel. Seldon (1954) is historicus, een Britse publieke figuur die verschillende private scholen heeft geleid en vooral de auteur is van een flink aantal politieke biografieën. Dit boek is een verslag van de wandeling die Seldon in 38 dagen maakt – vaak alleen en soms met gezelschap – van ‘kilometre zero’ naar Nieuwpoort. Seldon wandelt met verbeten volharding in augustus 2021 door de Elzas, de Vogezen en Lorraine langs Verdun, de Somme en zo Vlaanderen richting de Noordzee. Het doel van het boek is om aandacht te vestigen op het goede doel, maar voor Seldon had het maken van de pelgrimstocht en het neerschrijven van zijn reisverslag kennelijk ook een therapeutisch doel: geestelijke rust vinden na het overlijden van zijn vrouw, het vastlopen in zijn werk en het vinden van een nieuwe liefde. En dat allemaal in de zomer van 2021, met als gevolg dat de pelgrimsvaart wordt bemoeilijkt door covid-maatregelen en ontregeling van het publieke leven; van het boeken van hotelovernachtingen tot het vinden van een bakkerij die open is, het is allemaal anders dan anders.
Het boek heeft de klassieke opzet van een literair reisverslag: de historische achtergrond van het landschap wordt al wandelend beschreven en tegelijk wordt de lezer meegenomen door de auteur in diens ontboezemingen, zielenroerselen en gezeur over fysieke ongemakken. De historische delen zijn wat ervan mag worden verwacht: verhaaltjes over veldslagen, de ontreddering en verveling van de soldaat, de onvoorstelbare aantallen niet-ontplofte munitie, de ooggetuigenverslagen, de stank van de dood, weggevaagde en nooit herbouwde dorpen, en zo verder.
Persoonlijk verhaal
Wat betreft het persoonlijke verhaal van de auteur, daar had ik minder geduld mee. Het boek wordt naar mijn gevoel ontsierd door de dagboek-achtige schrijfstijl met veel muggenbeten, mierenbeten, ontstekingen, pleisters en voetverzorgende crèmes, zeurende kniegewrichten, teleurstellende ontbijtbuffetten, vergeefse apotheekbezoeken, een ongewilde ziekenhuisopname, wachtende taxi’s, gesloten winkels en wat dies meer zij.
Al lezende rijst het beeld op van een getroebleerde man die goeddeels alleen wandelt met zijn eigen verdriet, zich gaandeweg eenzamer voelt worden en af en toe overmand wordt door zijn eigen emoties. Hij vraagt zich af: wie ben ik zonder baan, hoe kom ik in het reine met mijzelf, nu ik mijn vrouw en mijn baan verloren ben, heeft deze reis mij antwoorden gegeven op de vraag waarom ik ben wie ik ben, maar ook: zitten er geen bedwantsen in het hotelbed en ben ik wel op tijd voor mijn taxi? Wat hij wel noemt maar veel minder lijkt te accentueren, is al het moois dat hij kennelijk ook in zijn leven heeft: het liefdesgeluk dat hij bij zijn aanstaande echtgenote heeft gevonden, de aanstaande bruiloft van een van zijn kinderen, zijn gewildheid als publieke figuur in Groot Brittannië die maakt dat hij al lopende telefonische interviews geeft, stukjes schrijft voor de krant en veel aandacht weet te genereren voor het goede doel van het pelgrimspad. Dat maakt dat het boek naar mijn smaak vooral een licht gekunsteld egodocument van een rusteloze veelschrijver is, veel meer dan een reisverslag van een historisch belangrijke route die het waard is om als symbool van verzoening te worden ontsloten.
Willem van Boom
Anthony Seldon, The Path of Peace – Walking the Western Front Way, Londen: Atlantic Books 2022
Het boek is ook verkrijgbaar in een Nederlandse vertaling als ‘Het pad van de vrede. Een wandeling langs het westelijk front’.
